स्मरणसहाय्यक सूत्रांचा गुरू नेलसन

तिन भाषा बोलता वाचता येतात आणि आणिक काही भाषा आता प्राथमिक स्वरूपात लिहिता वाचता येतात याचाच अर्थ आपण बहुभाषाविद होण्याच्या मार्गावर अग्रेसर झालोत ही मला एक छान सुरवात वाटतेय. घरातल्या अनेकांना किंवा मित्रगटात एकच नवी लिपी वाचता येऊ लागली की ती एक गुप्तसंदेश वाहक लिपी ठरते याचे गमतीदार अनुभव मला आलेले आहेत.

धनवटे रंगमंदीर च्या सभागृहात उस्ताद क़मर हयात यांचेकडून जेव्हा आम्ही नव्वद च्या दशकात उर्दू शिकायला जायचो तेव्हा अपर्णा, महेश, प्रसन्न यांचेबरोबर मला उर्दू लिहिण्याची नस्तालीक लिपी यायला लागली होती तेव्हा मला आठवते की मी पोस्टकार्डावर नस्तालीक लिपीमधे महेश ला पत्रे पाठवली होती आणि मजा म्हणजे त्या लिपीत मी मराठी मजकूर लिहून ते पाठवले होते.  तसे करायचा पण एक थरार वाटला होता. त्याकाळात शिकण्याची साधने सीमित होती आणि बऱ्याच प्रयत्नांनी ती मिळायची.

सध्या आंतरजालीय संसाधनांमुळे अनेक साधने आणि शिक्षक मुक्तपणे उपलब्ध झालेले आहेत. सामग्री निर्माता[२] हे एक अनोखे कौशल्य आणि व्यवसाय सध्या विकसित झालेला आहे आणि त्या सामग्री निर्मात्यांच्या योगदानाने अनेक नवी कौशल्ये आणि अनेक शिक्षक आपल्याला मिळालेले आहेत.

असेच माझे सध्या एक आवडते शिक्षक आणि सामग्री निर्माते आहेत नेलसन डेलीस.  अमेरिकेचे विश्व स्मृती स्पर्धांमधे अनेक वर्षे सातत्याने प्रथम आणि नाबाद असलेले नेलसन त्यांच्या सामग्री निर्माण करण्याच्या योगदानामुळे ते माझे आवडते स्मरणसहाय्यक सूत्र[१] शिक्षक आहेत.  त्याच्यां वेळ देऊन तयार केलेल्या अनेक युट्यूब दृकश्राव्य धड्यांमुळे बरेच नवे शिकायला मिळते आणि माझ्यासारख्या दृष्य माहिती साठवून न ठेवता येणाऱ्या व्यक्तीस स्मृतीसहाय्यक सूत्रांद्वारे आणि गोष्टींच्या माध्यमातून नवी माहिती आणि कौशल्ये लक्षात ठेवण्यास मदत होते.

इतक्यातच त्यांचा एक दृकश्राव्य धडा पाहायला मिळाला त्यात त्यांनी ब्रेल लिपी शिकवली आणि ती लक्षात ठेवायचे सोपे स्मृतीसहाय्यक सूत्र शिकवले.  अवघ्या पंधरा मिनिटांच्या त्यांच्या धड्यातून मला ब्रेल लिपी वाचता यायला लागली.  आपल्याला अनेक भाषांच्या लिपी आता कळतात या आनंदात एक अजून लिपी आज शामिल झाली.  देवनागरी (मराठी, हिंदी, संस्कृत), बंगाली, नस्तालिक (अरबी, फारसी, उर्दू), हिरागाना, काताकाना, कांजी (जपानी) यांच्या जोडीला आता मला ब्रेल लिपी देखील येते ही खूप सुखावणारी उपलब्धी आहे.

मी सवयीने लगेच ब्रेल लिपी मधे लिहायचे आणि वाचायचे साहित्य शोधणे सुरू केले आहे, मला ब्रेल लिपीतली पुस्तके वाचायला आवडतील त्यामुळे त्यांची माहिती देखील मिळवायची आता इच्छा आहे.  या कौशल्याचा वापर करून ब्रेल मधे भेटकार्ड लिहून तयार करायचा पण एक प्रकल्प आता मनात आकार घेतो आहे.  नेलसन डेलीस यांचे स्मरणसहाय्यक सूत्र इतके प्रभावी आहे की मी त्या सूत्राव्दारे माझ्या मुलींना बोलता बोलता ब्रेल लिपी शिकवली देखील आणि आता आमच्यात ही सुद्धा एक गुप्तसंदेश लिपी झाली आहे.

याच निमित्ताने मी दृष्टीवंचित समाजासाठी काही करू शकलो तर ते विकल्प समजून घ्यायला आणि माझ्यातर्फे जमेल तसे योगदान करायला मला आवडेल. आपल्या हातून काही चांगले घडायचे असले की आपल्याला त्यासाठी हवी ती कौशल्ये येऊन भेटतात अशी माझा विश्वास नक्कीच आहे.

तुम्ही माझ्या निकट मित्र गटात असाल तर मी आनंदाने तुम्हाला ब्रेल शिकवायला तयार आहे.  अगदी ऑनलाईन देखील सत्र आयोजित करता आले तर मी त्यात ब्रेल शिकवायला तयार आहे.  नेलसन डेलीस यांचा तो दृकश्राव्य धडा त्यांच्या युट्यूब वाहिनीवर आहेच तिथे इंग्रजी मधे ते शिकायला मिळेलच, मी मराठीत ते शिकवू शकेन हेच माझे त्यात योगदान.

खुणांची भाषा शिकायची इच्छा होती पण या ब्रेल शिकायला मिळाल्यामुळे ध्वनीवंचित समाजाच्या आधी दृष्टीवंचित समाजास उपयोगी पडणारी भाषा शिकायला मिळाली, खुणांची भाषा शिकायला अधिक वेळ द्यावा लागणार आहे, पण ते पण सुरू आहे.  या भाषा आणि लिपी शिकायला हव्यात असे मला उत्कटतेने वाटते कारण त्याने संपर्काची अनेक नवी दालने खुली होतात.

तळटिपा:

• [१] स्मरणसहाय्यक सूत्र – नेमोनिक्स
• [२] सामग्री निर्माता – कंटेंट क्रियेटर

#सुरपाखरू #३०दिवसात३० #प्रयोग२०२५

(बहुभाषाभ्यासी)

तुषार जोशी

नागपूर, सोमवार, २७ जानेवारी २०२५

 

अंधार मान्य झाला की दिवा लावणे उत्तम

 

एक कविता जशी आठवतेय तशी मांडतो आहे:

दुःख चिरंतन

सुखाचे काहीच क्षण

पण..

गडद अंधाराला मोहक करून जाते

तारकांची अंधुक पखरण

~ प्रसन्न शेंबेकर

या कवितेत अंधार अंधार आणि त्याचा काही भाग उजळून मिळालेली मोहकता यांचा काव्यात्मक उल्लेख आहे पण मी व्यवसायिक जगात येणाऱ्या एका अनुभवाबद्दल काही विचार मांडणार आहे.

आपण जेव्हा एखाद्या विभागात नवे रूजू होतो तेव्हा आपल्याला तिथले अनेक खाच खळगे दिसू लागतात.  आधीपासून रूळलेले त्या विभागातल्या लोकांना ते खाच खळगे माहिती आहेत हे पण आपल्याला लक्षात यायला लागते.  ते खाच खळगे कुणी भरत का नाही याचा विचार आपल्या मनात हमखास येतो. अती उत्साही नवखे यावर कुणी अजून हे खळगे भरले का नाहीत असा यक्ष प्रश्न जाहिरपणे विचारतात देखील. त्यांचे बहारदार हसे होते, आणि कुणीतरी जुने जाणते हळूच समजावते की तिथे हात घालू नका तिथे भुमिगत सुरूंग आहेत किंवा ते खळगे भरायला बऱ्याच भानगडी कराव्या लागणार आहेत आणि त्याच्या मोबदल्यात हवे तसे श्रेय मिळणार नाही हे माहित असल्याने कुणी त्या वाटेला गेलेले नाहीये.

हा विषय किचकट आहे आणि त्याला बरीच वलये आहेत पण आजच्या मुद्यासाठी असे गृहित धरूया की आपल्याला एक जागा सापडली आहे जिथे काही बदल घडवायला आपल्या जवळ कौशल्य आहे आणि आपल्याला ते करण्याची संधी मिळाली तर आपण ते करू शकतो.  असे असेल तर ते करायचे का? मी माझ्या कार्पोरेट आयुष्यात असे काही अनुभव घेतले आहेत जिथे असे आपणहून कुणीतरी काही कल्पक बदल करून दाखवते आणि तो बदल घडला तर ते सगळ्यांना आवडते देखील आणि तुम्ही असे केले तर एखादा खळगा आपण भरला याचे तुम्हाला समाधान पण मिळते.  यात गोम ही आहे की तुम्हाला त्या योगदानाचे हवे तसे श्रेय मिळत नाही, अरे हा खळगा भरला गेला का वा, सर्वांचे अभिनंदन असे काहीसे श्रेय निसटून गेल्याचे अनुभव अधिक आहेत.

आपण एखादे अनेक दिवस रखडलेले काम पूर्ण करू शकतोय किंवा दिसलेला खळगा जो सर्वांना माहिती आहे तो भरू शकतोय असे कौशल्य आपल्यात आहे हे जाणवत असेल तर एक मुद्दा मांडतोय त्याचा विचार करा.  

ज्या क्षणी आपल्याला लक्षात येते की असे काहीतरी रखडलेले काम आहे, किंवा खळगा आहे आणि आपल्याजवळ ते सुधारण्याचे कौशल्य आहे, किमान प्रयत्न करून पाहण्याचे धाडस आहे. तेव्हा त्या रखडलेल्या कामाबद्दल टिम मधे बैठकिंमध्ये उल्लेख करायला सुरवात करा.  कुठे अंधार आहे हे जिथे जिथे बोलून दाखवता येईल तिथे दाखवा.  जर जमले तर लिखित अहवालात सुद्धा सध्या रखडलेले काय आहे किंवा कुठे खळगा आहे ते मांडायचा प्रयत्न करा.

असे केल्याने काय होईल? तर काय नाही याचे लिखित उल्लेख तुमच्या नावाने तयार होतील.  अंधार आहे हे तुम्ही म्हटले आणि इतरांनी मान्य केले त्याचे पुरावे तयार होतील.  अगदीच थेट मान्य केले गेले नाहीत तरीही तुमच्या त्या दाखवून देण्याला कुणी असत्य म्हणू शकणार नाही, जे आहे ते सगळ्यांना माहितच होते ते फक्त आता लिखित स्वरूपात दस्तावेज बद्ध झाले इतकेच होईल, तरीही हे होण्याने पुढची एक मोठ्ठी उपलब्धी याने साधणार आहे.

यात महत्वाचे हे की आपण फक्त तेच समोर आणणार आहोत जे आपण ठिक करू शकू याबद्दल आपल्याला खात्री किंवा आशा आहे.  पण ते दुरूस्त करायच्या आधी आपल्याला त्या कमतरतेची वाच्यता करायची आहे, तिच्याबद्दल लिहायचे आहे आणि त्या कमतरतेमुळे किती तोटा होतो आहे यावर पण प्रकाश टाकता आला तर तो टाकायचा आहे.

यानंतर जेव्हा आपण तो खळगा भरणार, जेव्हा आपण ती तृटी भरून काढणार तेव्हा आपण आधी केलेल्या अहवालाचा संदर्भ देऊन, मागच्या अहवालात उल्लेख केलेली कमतरता आता माझ्या अमुक अमुक कृतीने किंवा योगदानाने अशी अशी बदलली आहे किंवा पूर्ण झाली आहे असा अहवाल तुम्हाला लिहिता येईल पाठवता येईल आणि तसा खळगा होता आणि तो तुम्ही भरला आणि त्याने काय फायदा झाला हे दस्तावेज बद्ध होईल कुणी अनुल्लेखाने ते टाळू शकणार नाही.  

जर तुम्हाला दिवा लावता येणार असेल तर कुठे अंधार आहे तो जमेल तिथे जमेल त्याला दाखवायला विसरू नका, अंधार आहे हे मान्य असतेच पण ते जाहिर पणे स्वीकार होईल असे त्याचे वर्णन करायचा प्रयत्न करा, त्या नंतर तुम्ही जे दिवे लावाल त्याचे श्रेय तुमच्यापासून लाटणे कुणाला सहज जमणार नाही.

तुम्ही एक खळगा भरणारच होतात.  तुम्हाला ते येतच होते. पण या पद्धतीने तुम्ही आधी जगजाहिर करता की खळगा आहे आणि तो सर्वमान्य आहे, आणि तो अजून कुणी भरलेला नाही,  मग तुम्ही तो खळगा भरता तेव्हा त्याचे श्रेय तुमच्या नावाने प्रकाशमान होणार याची तुम्ही खात्री केलेली असते.

#सुरपाखरू #३०दिवसात३० #प्रयोग२०२५

(दिवाधारक)

तुषार जोशी

नागपूर, रविवार २६ जानेवारी २०२५

आंतरजालावर कुणीतरी चुकते आहे, त्यांना इंगा दाखवून येतो

एक्सकेसिडी नावाचे एक प्रचलित संकेत स्थळ आहे तिथे अंकीय जगावर आणि एकूणच समकालीन मुद्यांवर मार्मिक टीका असणारे कार्टून असतात.  त्यातलेच एक गमतीदार पण मार्मिक चित्र हे आहे ज्यात दाम्पत्यामधले एकजण दुसऱ्याला ते आंतरजालावरचे काम थांबवून झोपायला बोलावते आहे त्याला उत्तर देतांना ती व्यक्ती म्हणतेय थांब हे खूप महत्वाचे आहे, आंतरजालावर कुणीतरी चुकीचे बोलतेय किंवा चुकतेय.

मतितार्थ असा की आता ती व्यक्ती स्वतःचा बराच वेळ आणि उर्जा त्या कुणातरी व्यक्तीला त्यांची चूक दाखवण्यात आणि एकूणच आंतरजालाचे कल्याण करण्याच्या कामात भरपूर वेळ घालवणार असते.  आपण काय मिळवतोय आणि काय घालवतो आहे याचा विचार या वेळेस सहसा आपण करत नसतो. व्यवस्थापन शास्त्रात याला घावललेल्या संधीची किंमत [१] म्हणतात.  जेव्हा आपण एक पर्याय निवडतो तेव्हा आपण त्याच वेळेत आणि त्या उर्जेत केल्या जाऊ शकणारे अनेक पर्याय नाकारत असतो.  भावनेच्या भरात आपण जर जागे राहणे, आणि आंतरजालावरचे क्षुल्लक वादविवादात (आपल्याला ते त्यावेळी क्षुल्लक वाटत नसतात) वेळ घालवणे महत्वाचे समजत असू तर आपण कदाचित तब्येतीची हेळसांड करतोय, प्रिय व्यक्तीबरोबर वेळ घालवायचा सोडून त्यांना डावलतोय हे समजून घेत नसू तर आपण खूप मोठी घावललेल्या संधीची किंमत मोजतोय हे आपल्याला समजत नाही.

धूर दिलेले रेड हेरिंग मासे [२] यांचा तीव्र आणि उग्र वास सुटतो.  शिकारी कुत्र्यांना त्यांच्या लक्षापासून विचलित करण्यासाठी आणि त्यांचा दिशाभ्रम करण्यासाठी त्यांचा वापर केल्याचे वाचायला मिळते, त्यापासूनच रेड हेरिंग हे एका लक्ष विचलित करण्याच्या युक्तीला मिळालेले नाव आहे. असे रेड हेरिंग आपल्या आयुष्यात पदोपदी पेरलेले असतात आणि आपल्याला ते न कळल्यामुळे भरपूर किंमत चुकवावी लागते.

आंतरजालावर कुणीतरी चुकतोय आणि त्यात आपला वेळ जातोय हे परिस्थितीने आपल्या मार्गात पेरलेले रेड हेरींग आहे नाही का?

काही वर्षांपूर्वी वाचलेली एक मीम मला आठवते की मुख्य परीक्षेच्या आधी एक हुशार विद्यार्थी वसतीगृहाच्या सर्व खोल्यांच्या दारातून गेम ऑफ थ्रोन या प्रसिद्ध धारावाहिकाच्या डिविडी सरकावतो आणि मनात म्हणतो आता यांची रात्र हे उत्तान धारावाहिक पाहण्यात जाणार आणि माझा अभ्यास कमी झाला तरीही मला यांचा अभ्यास अपुरा झाल्याने अधिक गुण मिळणार.  हे रेड हेरिंग चे एक झकास उदाहरण आहे.

आपल्या बाबतित असे कुणी दुष्ट सहपाठ्याने काही करायची पण परिस्थिती येणार नाही कदाचित पण आपणच काही मोहांना बळी पडून आपल्याच आयुष्यातल्या काही मोलाच्या संधी गमावत असतो आणि हारवलेल्या संधीची किंमत मोजत असतो.  विचार करून पाहता कितीतरी अश्या घटना आपल्याला आठवतील जिथे आपल्याला वेळ आणि उर्जा खर्च करायची तितकी आवश्यकता नव्हती पण ती खर्च झाल्याने त्याच वेळात आणि उर्जेत होऊ शकणाऱ्या अनेक गोष्टी राहून गेल्या.

पुढच्या आठवड्यात तुमची परीक्षा असेल आणि जर तुम्ही आंतरजालावरच्या कुण्या मित्राबरोबर काही धर्मांमध्ये कसे चुकीचे समज असतात आणि त्यावर काय केले गेले पाहिजे असे मुद्दे चर्चेला घेऊन त्यावर गुगल मधे शोध घेऊन बरेच काही वाचत सुटला असाल, तर तेव्हा तुमचा वेळ आणि उर्जा खरेच त्या आठवड्यात या विषयावर खर्च व्हायला हवा का याचा विचार तुमच्या मनात येत नाही.  हे एक रेड हेरिंग आहे हे पण आपल्याला कळत नाही.

जेम्स क्लियर च्या ऑटोमिक हॅबिट्स पुस्तकात त्याने एक महत्वाची कल्पना मांडलीय त्यात ते म्हणतात की फक्त सवयी जोपासू नका, तुमची ओळख तुम्हाला काय घडवायची आहे ते आधी ठरवा म्हणजे तुम्हाला तुमची भावी ओळखच काय करायचे आणि काय नाही याचे मार्गदर्शन करेल, तुमची भावी ओळख तुमचा दिशादर्शक ध्रृवतारा बनेल.  जर मला एक ऐशी टक्के किंवा अधिक गुण मिळवणारा स्नातक अशी ओळख हवी असेल तर माझी ती भावी ओळख मला प्रत्येक कृती करायच्या आधी ती ओळख तयार करण्यासाठी ही कृती सहाय्यक आहे की मारक याचा विचार करायला लावेल आणि मला असे मार्गात येणारे रेड हेरिंग ओळखता येतील असे वाटते.

रोज काही क्षण थांबून आढावा नक्की घ्यावा की माझी भावी ओळख मला काय हवी आहे आणि ती मिळवण्यात माझ्या सध्याच्या कृती सहाय्यक आहेत की मारक आहेत.  असे सातत्याने केलेले आत्मावलोकन आपल्याला अनेक रेड हेरींग यांच्या चकव्यातून बाहेर काढायला मदत करेल.

#सुरपाखरू #३०दिवसात३० #प्रयोग२०२५

संदर्भ:

• [१] संधीची किंमत – अपॉर्च्यूनिटि कॉस्ट
• [२] धूर दिलेले – स्मोक्ड रेड हेरींग

(सावध झालेला)

तुषार जोशी

नागपूर, शनिवार २५ जानेवारी २०२५

आधी लिहायचो...

१९९० पर्यंत लिहायचो.  तेव्हा डायरीत लिहायचो.  मधली २० वर्षे काहीच लिहिले नाही.  डायरी सुटली लॅपटॉप आला.  कविता पण वहीपेक्षा लॅपटॉप वरच लिहायला लागलो.  आता हातात पेन घेउन लिहायला घेतले तर तिसऱ्या मिनिटाला बोटे दुखायला लागतात.  पण कुठेतरी ही शांतता मिटायला हवी, आणि आज ठरवले की थेट या ब्लाग वरच लिहायचे.  मनात येईल ते न ठरवता लिहायचे.

एका प्रेयसीचा ब्लाग सापडला, तिचे हृदय ती लिहितेय कवितांमध्ये, लेखांमध्ये अगदी आपणच प्रेमात पडलोय असे वाटायला लागते.  लगेच विएना मधे तिच्या ब्लाग चा दुवा जोडला आणि आज प्रियकराचा ब्लाग सापडला, आता तर एक एक पोस्ट तिची आणि मग त्याची वाचायला गम्मत वाटतेय.  थोडीबहुत दोघांचीही ओळख असल्याने मला चटकन कळले की या दोघांचे धागे जुळलेले आहेत.  असे काही सापडले की आपण पुन्हा प्रेमात पडलोय असे वाटायला लागते.  हृदयाची गती वाढते. 

कवितांची मिमिक्री करण्याची आयडिया रविवारच्या रेल्वे प्रवासात आली आणि मराठी कविता समूहाच्या विविध कविंच्या शैलीमध्ये काही कविता लिहिल्या तो धागा अनपेक्षितपणे सुपर हिट झाला, खुप मजा आली.

~ तुषार

कवितांचा गाव आणि शीर्षक गीत

एक कवितांचे गाव आहे.  त्या गावात सगळे कवितांवर प्रेम करतात.  कविता करतात.  कविता वाचतात.  जगभर वेगवेगळ्या ठिकाणी राहतात.  मी बोलतोय एका ऑरकूट कम्यूनिटी बद्दल.  हो त्या कम्यूनिटी चे नाव आहे कवितांचा गाव.

या कवितांच्या गावाची खासियत म्हणजे इथले रहिवासी फारच सर्जनशील आहेत.  प्रत्येक वेळी नव नवी अफलातून युक्ती काढून कवितांच्या दुनियेत प्रयोग करत असतात. हो तर या गावक-यांचा नवा प्रयोग आहे गावाचे शीर्षक गीत.

हे छायाचित्र आहे शीर्षक गीत प्रकल्पात सहभागी आणि हजर असलेल्या कलाकारांचे.  

झरे काका काय झकास पोज़ देताहेत आणि मंडळी या गीतात झरे काकांचे फक्त शब्द आहेत बरं आवाज नव्हे.  कदाचित त्यांनी मनात गाणे म्हटले असावे.

या दोन आवाजात शीर्षक गीत ऐकायला हवे असेल तर कवितांच्या गावाच्या कार्यक्रमात प्रत्यक्ष यावे लागेल हो. 

हे गीत लिहिणारे कवी खालीलप्रमाणे,

१. स्वामीजी

२. डॉ. राहूल देशपांडे

३. प्राजक्ता खाडिलकर

४. सौ. अनुराधा म्हापणकर

५. चैताली आहेर

६. अनिल 

इतक्या कवींनी मिळून लिहिलेले हे बहुधा पहिलेच गीत असावे.  डॉ. राहूल यांचे परममित्र आणि टिंग्या सिनेमामुळे प्रसिद्धीस आलेले तरूण प्रतिभावान संगीतकार रोहित नागभिडे यांनी मैत्रीखातर या गीताला चालबद्ध केले आहे.

टिंग्या या सिनेमामुळेच माहित झालेले लोकगीताचे गायक बाळू शिंदे यांचा आवाज या गीताला लाभला आहे. 

रोहितने चाल अफलातून लावली आहे, एक गावच डोळ्यासमोर उभा राहतो.  

या माहितीसकट अनुभव तुषार ब्लाग वर माझा हा पहिला सलाम.

तुषार जोशी, नागपुर

My First Mobile Blog

This is text I am sending through my mail account. This will be easier
as I can send the text from my mobile device mow to blog.

Tushar Joshi, Nagpur